Mijn tante die mijn tante niet was
Elke zondag zat mijn tante bij ons thuis, in haar vaste stoel. Ik wist niet beter. Pas toen ik circa dertig jaar was (rond 1990) ontdekte ik dat ze feitelijk mijn tante niet was. Dat ze in kamp Westerbork had gezeten en dat haar man kort voor de bevrijding was gefusilleerd door de Duitsers. Weer veel later nam ik kennis van het verhaal dat ze, pal voor de bevrijding van kamp Westerbork, deel uitmaakte van de mars van 116 vrouwen naar Visvliet, die een dag voor de bevrijding van het kamp onder begeleiding van de Duitsers koers zetten richting het Noorden.
De geschiedenis van mijn tante is nauw verweven met die van mijn ouders en dateert uit de oorlog. Aan de Assendorperstraat in Zwolle had haar man William Jakma een boekhandel, annex postzegelzaak. Het was tevens het adres waar besprekingen plaats vonden voor het verzet. Zowel mijn vader als moeder waren er ‘kind aan huis’.
21 maart 1945 is de dag die het leven voor een aantal personen voor altijd zou veranderen. De Duitsers, die vermoedelijk waren getipt, doen begin van de avond een inval op het adres. In de bovenwoning waren op dat moment – behalve mijn tante en haar ouders – drie leden van het verzet aanwezig, onder wie William Jakma. Er ontstond een vuurgevecht waarbij verzetsman Dries Kalter ter plekke werd gedood. De overige betrokkenen werden overgebracht naar het Huis van Bewaring te Zwolle.
De ouders van mijn tante kwamen al snel vrij. Voor de anderen – mijn tante, haar man William en verzetsman Anton Wisman – volgde een even bijzondere als dramatische ‘reis’. Via Westerbork legde mijn tante samen met de andere vrouwen een tocht te voet af, tot ze bij Visvliet werden bevrijd. Haar man en Wisman werden kort voor de bevrijding gefusilleerd.
Na de oorlog stapte mijn vader in de zaak, aanvankelijk samen met mijn tante. Decennialang kwam ik er, eerst als kind, later als jong volwassene, zonder mij bewust te zijn welke bijzondere plek deze innam in het leven van mijn tante en vader. En snap ik nu waarom mijn tante elke zondag in die stoel zat, als onderdeel van ons gezin, onze familie.
